É posible que Betanzos sexa a capital do misterio de Galicia? Esta afirmación simpática vén de dúas localizacións únicas e ben curiosas que se atopan nesta localidade coruñesa. A primeira é O Pasatempo, esa sorte de parque temático de principios do século XX no que os irmáns García Naveira tentaron reunir, en terrazas, grutas e unha arquitectura case surrealista, todo o saber do seu tempo, para poñelo a disposición do pobo. A outra é o sepulcro do que parece un personaxe oriental na igrexa de San Francisco, un misterio que quizá non o sexa tanto.
Primeiro, o contexto. A tumba da que falamos atópase na igrexa de San Francisco, un precioso templo dos que converten a Betanzos en localidade de visita obrigada para os amantes da arte. Non sabemos se será a capital do misterio, pero si o é do gótico galego, pois tanto esta basílica como a que se atopa xusto enfronte, a de Santa María do Azougue, están entre as mellores mostras deste estilo que se atopan na Comunidade.
San Francisco data do século XIV. Edificouse co patrocinio dun dos nobres máis poderosos da Península na época, Fernán Pérez de Andrade O Bo, sobre un edificio románico anterior. Non é pois casualidade que a peza máis destacada de todo o conxunto sexa, precisamente, a tumba deste cabaleiro, monumental e sostida por un xabarín e un oso.
No brazo dereito da cruz, segundo se mira cara ao altar, atópase a tumba do personaxe descoñecido que, ao longo dos anos, foi obxecto de numerosas especulacións. Na cuberta pode observarse a efixie deitada dun home de ollos probablemente riscados e cunha estraña vestimenta longa. O que máis chama a atención é, con todo, a súa barba trenzada, tan típica dos orientais como inaudita cando pensamos nun galego do século XV, data de probable construción do sepulcro. Quen era, pois? Hai quen opina que se trata do lugar de último descanso dun comerciante chinés falecido en Betanzos hai medio milenio. Tamén se comentou que podería ser un peregrino a Santiago procedente das terras do Imperio do Sol, vido a morrer ás dos Andrade. A súa efixie, tan estraña e fóra de lugar nun templo cheo de tumbas de cabaleiros medievais á europea, resulta fascinante.
Porén, a explicación máis plausible dada ata o momento é a que expuxo Alfredo Erias Martínez hai xa bastantes anos no Anuario Brigantino. Nun parágrafo inequívocamente titulado ¿Un oriental en Betanzos? Non, máis ben un médico desmontou con moita graza que o mito, que data só nos anos oitenta do século pasado: “Non cabe dúbida que a historia dun Marco Polo á inversa sería unha bomba”, di, mais “deducir de todo isto que a finais do s. XIV ou principios do XV un mogol foi enterrado na igrexa de San Francisco de Betanzos é aventuradísimo”. Analizando a feitura do sepulcro, comparándoo con outros existentes noutras comunidades, chega á conclusión de que a colocación das mans cruzadas sobre o ventre e a perilla trenzada non son tan inhabituais como parecería. De feito, disto última existe un exemplo no Pórtico da Gloria de Santiago, recorda. Todo isto lévao a concluír que era un personaxe de rango elevado, pola vestimenta longa, probablemente un médico moi respectado.
